Mede dankzij de vrijwilligers van de Stichting Werkgroep Archeologie Regio Staphorst en Omstreken (SWARS) hebben ruim vijfduizend doden die begraven liggen in Ommerschans, bij Balkbrug, weer een stem gekregen.
In een bosje liggen ze: 5.548 doden. Mannen, vrouwen en 500 kinderen. Geen grafstenen, geen namen. In een jutezak gingen ze tussen 1819 en 1890 de grond in. Een vergeten plek met een huiveringwekkende historie: Ommerschans.
In het gehucht was in de 19e eeuw de onvrijwillige bedelaarskolonie Ommerschans gevestigd, een strafkamp van de Maatschappij van Weldadigheid. Duizenden paupers woonden, werkten en stierven er. Op deze schuldige plek, tot een jaar geleden totaal overwoekerd, kun je nu prachtig wandelen. Hier en daar staat een luisterpaal waar bezoekers het verhaal horen.
Ommerschans. De naam heeft alles te maken met het verdedigingswerk dat in 1623 op deze plek verrees. In 1819 gaf de staat het terrein in bruikleen aan de Maatschappij van Weldadigheid. Oprichter Johannes van den Bosch had het idee om armoedzaaiers her op te voeden tot beschaafde mensen. Op talloze plekken in de Lage Landen verrezen de zogeheten kolonies, zoals in Wilhelminaoord en Frederiksoord.
Ommerschans was anders. Dit was een strafkolonie. Als je niet wilde deugen in de ‘vrije’ kolonies, dan kwam je vanaf 1819 hier terecht. In 1822 werd het ook nog een ‘bedelaarsgesticht’. De kazerne, gevestigd op het middenterrein van de oude schans, was met 100 bij 100 meter het grootste gebouw van Nederland. In de Ommerschans werden eerst de kolonisten ondergebracht die zich schuldig maakten aan zedeloosheid, luiheid of brutaliteit en vervolgens – na een landelijk bedelverbod – grote groepen bedelaars. In de hoogtijdagen woonden er 2000 mensen. In 1889 stopte de Maatschappij van Weldadigheid met de Ommerschans en in 1894 ontstond iets verderop opvoedingsgesticht voor jongens Veldzicht, nu een tbs-kliniek.
Twaalf jaar geleden zag Vereniging Ommerschans het levenslicht, bestaande uit enthousiastelingen uit de buurt. Zeven jaar later bracht de vereniging een participatiestichting voort. Zij had als doel het verhaal levend te houden door bepaalde elementen uit de schans- en kolonietijd in het landschap weer bloot te leggen.
Dat is gelukt. Begin november was fase 1 klaar. Een aantal schansgrachten is weer open, hier en daar is weer een wal opgetrokken en je kunt er prachtig wandelen. Eigenaar Staatsbosbeheer, de gemeente Ommen, waterschap Groot Salland en de provincie Overijssel droegen financieel bij.
Amateurarcheologen, waaronder die van SWARS uit Staphorst, hielpen mee met het veiligstellen van de vele bodemvondsten die bij het werk ophoog kwamen. Dat leverde van alles op. Kruiken, borden met stichtelijke teksten, glas, bestek, potten en pannen, de zompige grond gaf veel prijs uit de kolonietijd. Archeoloog Kasper ten Berghe leidde de graafwerkzaamheden. Het was een van de hoogtepunten van SWARS dit jaar.
Ommerschans komt waarschijnlijk in 2018 op de Werelderfgoedlijst van UNESCO te staan, samen met de andere voormalige kolonies van de Maatschappij van Weldadigheid. De aanvraag is in behandeling. Als dat gebeurt, kan fase II van het werk in Ommerschans beginnen: een invulling geven aan het middenterrein van de oude schans, de plek waar ooit dat enorme gebouw stond.
Lees ook:
- Renovatie begraafplaats Staphorst van start gegaan
- Buurt onderhoudt openbaar groen aan de Beukenlaan
- Opnieuw treurwilgen bij ingang begraafplaats, geen iepen
